Narcisten hebben enkel interesse voor zichzelf en wat zij willen, geschreven door Sarah Davies, een boekbespreking

 

Psycholoog Sarah Davies over narcisme en hoe het te herkennen

'Dat is een narcist.' Je hoort de term tegenwoordig veel vaker, maar hij wordt vaak te pas en te onpas én zonder officiële diagnose gebruikt. En daar, stelt de Britse psycholoog Sarah Davies, schuilt een gevaar in.

DEBORAH SEYMUS

RV

Twaalf jaar geleden sprak psychiater Dirk De Wachter over 'Borderline Times', vandaag zou je haast van 'Narcissistic Times' kunnen spreken. Maar waarom is het zo'n populaire term geworden? En hoe ga je om met echt narcistisch misbruik? Nadat Sarah Davies zelf te maken had gekregen met een narcistische partner, besloot ze het heft in eigen handen te nemen en haar expertise als psycholoog te verbreden. Ze schoolde zich bij tot traumatherapeut en schreef al haar lessen en tips op in Hoe overleef je een narcist, dat Davies ook onderbouwde met de nodige theoretische kennis. Want die ontbreekt volgens haar nog altijd te vaak, stelt ze.

U schrijft over narcisme. Het is niet het eerste boek dat het afgelopen jaar over dat thema verscheen. Is het geen modewoord geworden en verliest het daardoor therapeutisch niet aan waarde?

"Het klopt dat het woord 'narcisme' veel sneller valt dan vroeger. Dat heeft enerzijds te maken met dat we ons er meer van bewust zijn geworden. We leven in een tijd waar er steeds minder taboe hangt rond het gebruiken van psychologische termen zoals depressie, burn-out en ook narcisme. De opkomst van sociale media heeft daar een grote rol in gespeeld. En hoewel het goed is dat we met zijn allen steeds sneller over een psychologisch probleem kunnen spreken, schuilt daar ook een groot gevaar in.

"Op TikTok delen verschillende zelfverklaarde coaches video's over wat narcisme is, maar als ik ze dan bekijk, lijkt het eerder op een tirade vanwege hun overspelige ex. Echt klinische informatie ontbreekt hier vaak. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis kan pas het label krijgen als deze persoon door een professional gediagnosticeerd is. Maar laat deze groep mensen, die overigens volgens Amerikaans onderzoek zwaar ondergediagnosticeerd zijn, nu net de laatste zijn die vanuit zichzelf een psycholoog zullen bezoeken."

Want?

"Cru gesteld: een narcist geeft veel om rijkdom en status. Wanneer je hen klinisch diagnosticeert, kun je zien dat het mensen zijn die fundamenteel geobsedeerd zijn door en met zichzelf. Ze zijn voornamelijk geïnteresseerd in wat zij willen. Hoe krijg ik dat het snelst mogelijk voor elkaar? Hoe kan ik andere mensen - al dan niet bewust - manipuleren? Hoe kunnen anderen me alles geven wat ik wil? Er is dus sprake van een extreme en pathologische vorm van egoïsme. Daarnaast heeft een narcist geen empathie en kan die zich ook niet schuldig voelen.

"Om moreel gezond te zijn, moet je je schuldig kunnen voelen wanneer je iets slechts doet. De DSM (het internationale classificatiemodel voor psychische stoornissen, DS) verschaft een volledige lijst met karaktereigenschappen waaraan een narcist moet voldoen. Amerikaanse studies tonen aan dat 5 procent van de mensheid ongeveer aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis lijdt, maar dat getal lijkt mij niet te kloppen. Omdat narcisten nogal beschermend zijn over hun gevoelens, zullen ze sneller anderen de schuld geven en hen adviseren om therapie te boeken. Ze vinden dat vooral een probleem van een ander. Daardoor zul je ze niet snel bij een psycholoog zien en als ze dat wel doen zullen ze niet aan zichzelf willen werken."

De lijst met eigenschappen waaraan iemand moet voldoen om als een narcist bestempeld te kunnen worden is erg uitgebreid. Is het mogelijk om een of meerdere van die karaktereigenschappen te bezitten, maar toch geen narcist te zijn?

"Ik denk dat ik niets nieuws zeg als ik stel dat we allemaal soms een beetje egoïstisch kunnen zijn. Soms is dat uit zelfbescherming, om onze grenzen aan te geven, maar soms ook niet. En daar zit het verschil in: het woordje 'soms'. Wanneer het egoïsme, of een andere karaktereigenschap die bij een narcisme-persoonlijkheidsstoornis hoort, een consistent gedragspatroon is en om het even wie in hun omgeving daarvan het slachtoffer wordt, is dat niet echt normaal. Neem bijvoorbeeld dat iemand tegen mij zegt: 'Wat je laatst deed was eigenlijk best egoïstisch.' Intuïtief zal ik mij direct schuldig voelen en probeer ik me te verontschuldigen. Een narcist niet, juist omdat ze geen wroeging kunnen voelen of tonen."

Kan een narcist herstellen van zijn persoonlijkheidsstoornis?

"In mijn boek heb ik het over een schaal waarbij aan het ene einde een narcistische persoonlijkheidsstoornis staat en aan het andere einde iemand die narcistisch is maar dat beseft en zijn omgeving ervoor behoedt. Elke narcist zit ergens op die schaal, maar omdat ze niet om kunnen met schaamte en kritiek is het zeer moeilijk om - wanneer je bijvoorbeeld aan dat ene uiteinde zit - op te schuiven naar een mildere versie. Dat vergt zelfreflectie en empathie kunnen voelen en laat dat nu net iets zijn wat ze niet kunnen.

"Wat wel kan is dat iemand narcistische verdedigingsmechanismen of narcistische eigenschappen bezit doordat ze in aanraking zijn gekomen met een narcistische ouder of partner, maar zelf geen narcisten zijn. Als zij hun gedrag willen aanpassen, kan dat wél. Er is hoop op verandering vanaf het moment dat iemand kan zeggen: 'Ah shit, ik vertoon bepaald gedrag en dat vind ik niet prettig voor een ander.'"

U schrijft dat er een verschil bestaat tussen openlijke en verborgen narcisten. Hoe kunnen zij herkend worden?

"Wel, als je denkt aan een paar opvallende mensen in Hollywood of de politiek - zonder namen te noemen - zit daar vast wel een narcist tussen. Het openlijke narcisme is makkelijk te herkennen aan vaak zelfverzekerde, zeer overtuigende, charmante mensen die zich vooral richten op hun eigen uiterlijk. Ze zijn charmant en overtuigend maar doen dit enkel voor hun eigen gewin. Ze houden van de schijnwerpers en hebben een pathologische en constante behoefte aan aandacht.

"Verborgen narcisten zijn lastiger te herkennen, maar net dat type ken ik het meeste vanuit de slachtoffers die ik in mijn praktijk zie. Ze doen zich vaak als een redder in nood voor en lijken op het eerste gezicht erg behulpzaam. Het lijken altruïstische en ondersteunende personen, maar je zal merken dat ze heel controlerend uit de hoek kunnen komen. Meestal komt dat pas een tijdje na een periode van love bombing. Want uiteindelijk draait het hen ook alleen maar om het manipuleren van anderen zodat hun eigen egoïstische behoeften vervuld raken."

Wat is love bombing precies en hoe gebruiken narcisten dat?

"Wanneer je letterlijk iemand bombardeert met een heleboel complimenten, geschenken of affectie, en dit inzet om vervolgens iemand te kunnen manipuleren, spreken we van love bombing. Een narcist zal dit in het begin van een relatie toepassen om een potentiële partner te charmeren en voor zich te winnen, of het gebruiken om na een ruzie de plooien weer glad te strijken.

"Love bombing is vaak een overdreven en overweldigend spervuur ​van geschenken en aandacht. Het kan daarom ook al snel als te veel voelen. Maar mensen die het niet herkennen, voelen zich gevleid. Want wie vindt het niet fijn om je heel speciaal te voelen en het idee te hebben dat niemand anders dan die persoon je dat kan geven? Wanneer er daarna een periode van kritiek of pesten volgt, is het moeilijk om te geloven dat dit dezelfde persoon is. En dat maakt het ook moeilijk om de relatie stop te zetten."

Wanneer kunnen we spreken van narcistisch misbruik?

"Allereerst is het belangrijk dat mensen geïnformeerd zijn over hoe narcistisch misbruik er kan uitzien. Typische gedragingen zoals love bombing, maar ook in een verdere fase gaslighting, je eigen tekortkomingen of fouten projecteren op de ander, ontkenning, beschuldigingen en iemand beschaamd doen proberen te voelen zijn daar goede voorbeelden van. De volledige lijst in mijn boek bevat 24 kenmerken. Wanneer je dit gedrag herkent, wordt het makkelijker om in te zien dat je onderhevig bent aan het gedrag van een narcist. Dat zien en herkennen is één ding, maar daarnaast - en misschien zelfs wel belangrijker - is het belangrijk dat je te rade gaat bij jezelf over hoe iemand je doet voelen.

"Welk gevoel geeft het samenzijn met iemand? Is dat een veilig, gelukkig en ondersteunend gevoel? Dan zit je waarschijnlijk in een gezonde relatie. Maar is er sprake van angstige of paranoïde gevoelens? Heb je het idee dat je bij jouw partner constant op de tippen van je tenen moet lopen? Dan is er mogelijk sprake van een psychisch gewelddadige relatie. Als je partner bijvoorbeeld dagenlang verdwijnt zonder te laten weten waar die is of geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn daden en jou de schuld geeft en je slecht laat voelen, dan is dat wel duidelijk een teken van narcistisch misbruik.

"Ik onderzoek narcisme en narcistisch misbruik al meer dan tien jaar en zag de kennis daaromtrent de afgelopen jaren enorm veranderen. Nu wordt er nogal snel over iemand gezegd dat iemand narcistisch misbruik stelt, terwijl twaalf jaar geleden mensen geen idee hadden wat het was. Wanneer iemand dan naar een psycholoog ging met de vraag: 'Hoe kan ik een betere persoon zijn voor mijn partner?' en dus het idee had van nooit goed, rijk, mager of mooi genoeg te zijn voor hun partner, kreeg je als psycholoog al wel snel het idee dat deze persoon in een gewelddadige relatie zat. Maar het woord 'narcisme' werd zelden gebruikt."

Hoe komt het dat de ene persoon vatbaarder is dan de andere om een relatie te beginnen met een narcist?

"Wanneer het over relaties gaat, kijken we het best eerst naar onze ouders. Hoe zij zich gedroegen tegenover elkaar en ons bepaalt veel van welk gedrag we later zelf naar onze partner zullen stellen. Wat ik in mijn carrière al vaak heb gemerkt bij mensen die zich in een gewelddadige relatie bevinden, is eigenlijk dat ze een ongezonde dynamiek reconstrueren die ze eerder hebben gehad, bijvoorbeeld met ouders of eerdere partners. Daarbij worden hun eigen wensen ondergeschikt aan die van de ander. Als ze dan iemand tegenkomen die zich opnieuw zo gedraagt, kan dat vertrouwd aanvoelen omdat ze het al eerder meegemaakt hebben. Ze zetten hun eigen gevoelens aan de kant, ten behoeve van de gevoelens en behoeftes van een ander of ten behoeve van de relatie.

"Dat heet ook wel codependentie. Iemand die codependent is, heeft het enorm moeilijk om gezonde grenzen aan te geven. Laat dat net iets zijn wat een narcist als prettig ervaart. Stel je een feest van honderd mensen voor waarbij één narcist aanwezig is. Je kan er prat op gaan dat de narcist in staat zal zijn om exact die mensen eruit te halen en op te zoeken die het moeilijk hebben met het aangeven van hun grenzen. Zelfs nog voor er een woord is gewisseld. Tussen een narcist en iemand die geen gezonde, stevige grenzen heeft, bestaat echt een energetische aantrekkingskracht. Rond het aangeven van grenzen heerst dan ook weer het negatieve idee dat wanneer iemand dat luid en duidelijk doet, die persoon egoïstisch is. Dat maakt het extra moeilijk."

En wat kan iemand ondernemen die, zoals u stelt, codependent is of geen grenzen kan aangeven, wanneer ze al vastzitten in een relatie met een narcist?

"Wanneer iemand erachter komt dat hij in een relatie zit met een narcist, zal dit eerst als een schok binnenkomen. Jezelf goed informeren over narcisme - waarom mensen zulke stoornissen ontwikkelen en hoe je de signalen kunt oppikken - is dan een belangrijke eerste stap. Ineens zullen bepaalde gedragspatronen duidelijk worden. Deze bewustwording is cruciaal voor verandering. Zelfzorg is daarin een belangrijke stap. Het zorgt ervoor dat je weer in contact komt met je persoonlijke waarden en in een later stadium dus ook grenzen kan gaan aangeven. Je eigen grenzen aangeven is essentieel voor het managen van je relatie met een narcist.

"Duidelijke grenzen stellen omvat ook nadenken over wat de gevolgen kunnen zijn, mocht iemand die grenzen toch overschrijden - wat in de relatie met een narcist ongetwijfeld zal gebeuren. Ik zie mensen in mijn praktijk die er niet toe komen om hun relatie te verbreken, maar of dat een goed idee is, betwijfel ik. Wanneer je daarvoor kiest, zal je altijd zeer intensief mee bezig moeten zijn en dat vraagt veel energie. Ook zal de narcist in verzet gaan wanneer je grenzen stelt en het je moeilijk maken. Vraag jezelf dus goed af van tevoren of het dat allemaal wel waard is."

Sarah Davies, Hoe overleef je een narcist?, Boekerij, 288 p., 20 euro